Jeśli wyjedziemy w podróż po Macedonii, przewodnik turystyczny najczęściej najpierw skieruje Was właśnie do Kruševa! Dziwicie się, czemu? Jeśli przeczytacie ten tekst dowiecie się wielu ciekawych rzeczy, które na pewno Was zachęcą, aby naprawdę (a nie tylko wirtualnie) zwiedzić to miasto. To niewielkie miasteczko, które według swojego położenia, fizjonomii, jak i wartości kulturalnych i historycznych, przedstawia bardzo interesującą i atrakcyjną miejscowość, bez wątpienia jest jednym z największych ornamentów, które zdobią Macedonię.
Kruševo jest miastem znajdującym się w południowo-zachodniej części Macedonii, położone na wschodnich stokach szczytu Bušawa w górach Luben. Jest ośrodkiem administracyjnym gminy Kruševo i ma w niej centralne położenie.
Podczas wschodu słońca, Kruševo widziane od stóp Góry Baba, błyszczy jak perła wyjęta z wody. Od najdawniejszych czasów Prilep był jego jedynym łącznikiem ze światem. Kruševo jest jednym z najwyżej położonych miast na świecie, ale z pewnością jest najwyższym miastem w Macedonii i na Bałkanach - 1015 metrów nad poziomem morza. Miasto położone jest w samym sercu Góry Baba, właśnie jak babciny najmilszy pieszczoszek, ukryte przed wiatrami i od złych spojrzeń intruzów. Pod miastem - chmury pełznące, zwane są „Pelagonijnym morzem” - ponieważ Kruševo znajduję się nad największą kotliną w Macedonii - Pelagonią, a widok na chmury, które jak mleko nie pozwalają zobaczyć, co znajduje się na dole, przypomina widok z samoloty wzbitego wysoko w chmury. Jeśli te natrętne chmury zlitują się i pozwolą na zerknięcie w dół, będziemy świadkami niesamowitego widoku! Piękna kolorowa nizina, bez żadnej górki, podzielona w idealny geometryczny sposób (niby linijkami i cyrklem), rozsianymi gdzie niegdzie domkami mieszkańców pelagonijnych wsi. Właśnie te większe i mniejsze kwadraciki i prostokąty położone obok siebie, w różnych odcieniach brązu i zieleni to pola rolników, które widziane z Kruševa przypominają gigantyczną planszę do gry w monopol.
Dzisiejsza nowoczesna, szeroka i asfaltowana droga jest nieco krótsza (kilometr lub dwa) od dawnej wąskiej kamiennej tureckiej dróżki. W tedy droga była na tyle wąska, że dwa pojazdy nie mogły się minąć, jeśli pojazd, który jechał z góry nie odsunął się trochę w boczną trawę, (jeśli nawet było miejsce, żeby to uczynić) - powiadają starzy mieszkańcy. To tu, to tam pozostały jeszcze ślady wijących się serpentyn, a między innymi i ciekawa legenda. Według niej, te zakręty powstały, ponieważ robotnik, który tę drogę budował, wytargował się że za każdy zbudowany kilometr dostanie ładunek złota. Zachłanny, myśląc o złocie, które go czeka, zbudował drogę w niesamowicie krótkim czasie, ale niestety była ona strasznie wąska i kręta.
Paradoksem dla Macedonii, która jest znana, jako państwo o dość upalnym klimacie medyterańskim, jest fakt, że Kruševo jakby wyskakiwało z tego sformułowania, ponieważ przeciętna całoroczna temperatura wynosi 8,3°C, a przeciętna temperatura lata to 17,4°C, z średnią wilgotnością powietrza około 76%. Właśnie te cechy klimatyczne sprawiają, że wszyscy, którzy chcą uciec od letnich macedońskich upałów wyjeżdżają na weekendy do Kruševa. To górskie miasteczko posiada jeszcze jedną ukrytą tajemnicę - małe leśne jeziorko.
W miesiącach zimowych w Kruševie i jego okolicach pada duża ilość śniegu. Chociaż według statystyk obecność pokrywy śnieżnej to około 80 dni w roku, Kruševo nie może narzekać na brak słońca, ponieważ roczne usłonecznienie wynosi 2090 godzin. Pierwszy śnieg pada na początku listopada, a czasem w pierwszej połowie października i najczęściej ten śnieżny puch utrzymuje się aż do połowy marca. Ale nie jest to negatywną cechą życia w tym miasteczku! Właśnie ten stosunkowo długi okres śnieżnej zimy, jako warunek klimatyczny, wraz z położeniem geograficznym, umożliwia rozwój turystyki zimowej, po czym Kruševo zdobyło znaczne uznanie w świecie. Ciekawostką jest też fakt, że w Kruševie niema innego rodzaju przemysłu. Nie istnieją fabryki, duże sklepy i rzemieślnicy. Właśnie z tego powodu Kruševo jest wyjątkowym miastem, godnym podziwu! Wszyscy utrzymują się właśnie z turystyki zimowej, jest duża ilość hoteli i restauracji, a mieszkańcy też wynajmują turystom własne pokoje.
Kruševo u narciarzy, jak i u miłośników snowboardów i sań, słynie ze swojego pięknego, gładkiego i dość stromego - ekscytującego zjazdu. Więc pracownicy są potrzebni również przy kolejce liniowej.
Z tego, co twierdzą książki historyczne, Kruševo powstało w roku 1467, początkowo zamieszkałe tylko przez Macedończyków. Pierwsi Wołosi osiedlili się w 1769 roku. Miasto rozrastało się i rozwijało, a swój złoty okres dożyło pod koniec XIX wieku. Niegdyś, jak mi mój dziadek opowiadał, Kruševo słynęło ze swych sklepików rzemieślniczych i każdy zamiast do Prilepu kierował się do Kruševa, by pa przykład poprawić swoje obuwie. Było to miasto dość handlowo i kulturalnie rozwinięte. Niestety technologia jest bezlitosna dla tradycyjnych i historycznych pozostałości.
W 1883 r. Kruševo liczyło 1650 domów, w których mieszkało 12.000 mieszkańców. Ze względu na wspólne życie i wzajemne wpływy Macedończyków i Wołochów, Kruševo jeszcze od pierwszej połowy XIX wieku było miastem dwójęzycznym, gdzie mówiło się i po macedońsku i po arumuńsku. Interesującym faktem jest to, że te dwa narody wykazywały niezmierną tolerancję wobec siebie. Mimo tego, że używano dwóch języków, jedni i drudzy rozumieli się między sobą, ponieważ wszyscy znali oba języki. Ten ciekawy układ utrzymał się do dziś. Z demograficznych statystyk, gmina Kruševo jest zamieszkana przez Macedończyków (62,79%), Albańczyków (21,31%), Turów (3,25%), Wołochów (10,53%), Serbów (0,39%), Bośniaków (1,41%) i inne narody (0,30%).
Kruševo jest miejscowością o typowo amfiteatralnym położeniu, otwarte na północny-wschód. Budowlano-architektoniczną charakterystyką miasta, jest jego wygląd z daleka, przypominający wachlarz. Błyszczące fasady starych domów i specyficzna architektura starego dawnego miasta, wywołują panoramę przypominającą jedną wielką integralną fasadę z licznymi oknami, balkonami i dachami.
Właśnie z tego powodu, Kruševo jest znane, jako MIASTO ETNICZNE. Mieszkańcy za nic nie zmieniliby starego wyglądu swych domów (położonych jeden nad drugim), ani zewnętrznego, ani wewnętrznego. O tym świadczy fakt, że gdziekolwiek wejdziecie, będziecie mogli poczuć się jak w dawnych czasach.
W centrum miasta znajduje się rynek. Do tego środka miasta, ze wszystkich stron zlewają się i łączą strome, wąskie dróżki. W Kruševie znajduję się wiele starych świętych miejsc, a między innymi cerkwie: Św. Mikołaja (1832) - spalona podczas powstania ilindeńskiego w 1903, odbudoana w latach 1904-1905, z ikonostasem Petre Filipowicza i jego pomocnika Dimitra Staniszewa (pozostałości w Muzeum Powstania Ilindeńskiego i Republiki Kruszewskiej), Św. Bogurodzicy (1867), Św. Jana (1905); klasztory: Św. Spasa (1836) - we wsi Trstenik, Św. Wazylia, Św. Przemienienia itp. W nich znajdują się niezwykle rzadkie ikonostasy, drzewne rzeźby, freski i ikony.
Liczne muzea: Muzeum Powstania Ilindeńskiego i Republiki Kruszewskiej, Muzeum Wyzwolenia dokumentujące walki z okresu Drugiej Wojny Światowej; galerie: Galeria Nikoli Martinoskiego - jednego z twórców współczesnej sztuki w Macedonii oraz zabytkowe pomniki: Pomnik Walki Narodowowyzwoleńczej i Powstania Ilindeńskiego ("Makedonium"); pomniki Nikoli Karewa i Pitu Guli; Rekonstrukcja Odlewni Kul, wykorzystywanej przez powstańców. Wszystko to razem wzięte, powoduje, że Kruševo jest „Miastem-muzeum”. Aż sama dziwię się, jak te wszystkie budynki i miejscowości, mieszczą się w malutkim miasteczku, położonym tak wysoko w górach! Pomnik Niedźwiedziego Kamienia, autorstwa Dimo Todorovskiego jest miejscem wybuchu Powstania Ilindeńskiego - macedoński naród walczył przeciw okupacji tureckiej. Republika Kruševska (2-12 sierpnia 1903) czyni go miastem-powstańców, właśnie to powstanie jest najważniejszym momentem w historii Macedonii. Od tamtego czasu 2 sierpnia każdego roku odbywają się tam uroczyste obchody Dnia Republiki.
Innymi imprezami kulturalnymi są: Dziesięć dni Kruševskiej Republiki organizowane od 1966r.; Kolonia Plastyczna Kruševo w 1997 r., pierwszy TV Festiwal w 1998 r.; rajd Auto-moto, który odbywa się tradycyjnie, a także państwowe mistrzostwa w para lotnictwie.
Nie mogę też nie wspomnieć o znanych mieszkańcach Kruševa - powstańcy i bohaterowie narodowi:
• Nikola Karev - wybitny macedoński socjalista i powstaniec, który wziął udział w Powstaniu Ilindeńskim, a także był przewodniczącym Republiki Krušvskiej;
• Pitu Guli;
• Nikola Kirov Majski;
• Nikola Bacarija;
• Dinu Vangeli;
• Manču Matak;
• Naum Naumovski Borče i inni.
W Kruševie mieszkali też najsławniejsi pisarze i artyści:
• Vasil Iljoski - macedoński pisarz, eseista, krytyk literacki i historyk, wybitny pracownik pedagogiczny i autor dramatów, które były wykonywane między dwoma wojnami światowymi w języku macedońskim, a wykonywane są do dziś.
• Nikola Martinoski - macedoński artysta, pedagog i akademik, który przez cztery dekady był jednym z najlepiej reprezentujących macedońską sztukę plastyczną w świecie.
• Aleksandar Matkovski - pierwszy doktor nauk historycznych z Macedonii i pierwszy historyk orientalista.
• Toše Proeski - jeden z najsłynniejszych macedońskich piosenkarzy, uczestnik Konkursu Eurowizji w roku 2004, który zginął w tragicznym wypadku samochodowym w 2007 roku w wieku 26 lat. Był znany na Bałkanach i zawsze pozostanie symbolem Macedonii. Jego pogrzeb przybrał formę pogrzebu państwowego z ceremoniałem wojskowym. Ten tragiczny dzień, był dniem żałoby narodowej. Jego grób znajduję się w Kruszevie i jest licznie odwiedzany przede wszystkim przez młodzież.
Wokół miasta rośnie między innymi roślinność naturalna - las dębowy, lecz państwo stara się zachować naturalny balans roślinności zasadzonym lasem sosnowym. Wszystko to daje temu miasteczku szczególny urok i wzbogaca fascynujący krajobraz. Wiele pobliskich miejsc nadaje się na piknik kusząc swym pięknem, we wszystkich porach roku. Nie wolno mi również zapomnieć o licznych małych górskich źródłach, które witają i zegnają swym hałasem i zachęcają do ponownego odwiedzenia tego górskiego macedońskiego miasteczka - Kruševo!
Oficjalna strona internetowa Gminy Kruševo: http://www.krusevo.gov.mk/
Inscenizacja Ilindeńskiego Powstania w Kruševie:
http://www.a1.com.mk/video-player.asp?VideoID=907
http://www.a1.com.mk/video-player.asp?VideoID=923
Ciekawy link o Kruševie:
http://makedonija.name/cities/krusevo
